11. Sınıf Türk Edebiyatı Tanzimat Edebiyatı: Çoşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk u selametten

Çekildik izzet ü ikbal ile bab-ı hükûmetten

(Çağın değer yargılarını doğruluktan ve samimiyetten sapmış görerek kendi arzumuz ve saygınlığımız ile devlet kapısından ayrıldık.)

Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten

Mürüvvet-mend olan mazluma el çekmez ianetten

(Kendini insan bilenler halka hizmet etmekten usanmaz, mürüvvet (mertlik) sahibi olanlar, mazlumlara, zavallılara yardım etmekten kaçınmaz.)

Hakir olduysa millet şanına noksan gelir sanma

Yere düşmekle cevher sakıt olmaz kadr ü kıymetten

(Eğer millet, hor görülmüşse onun şanına bir eksiklik geleceğini sanma; cevher, yere düşmekle değerinden özünden bir şey kaybetmez.)

Vücudun kim hamir-i mâyesi hâk-i vatandandır

Ne gam rah-ı vatanda hak olursa cevr ü mihnetten

(Vücudun maya hamuru, vatan toprağıdır; bu vücut, acı ve sıkıntı içinde vatan yolunda toprak olursa, bundan en küçük bir üzüntü duyulmaz.)

Namık Kemal’in “Hürriyet Kasidesi”nden alınan bu beyitlerden hareketle dönemin zihniyeti hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Sıdk ile terk edelim her emeli her hevesi,

Kıralım hâil ise azmimize ten kafesi;

İnledikçe eleminden vatanın her nefesi,

Gelin imdada diyor, bak budur Allah sesi!

Namık Kemal’in “Murabba” adlı şiirinden alınan bu dizelerin yapı özellikleri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Dilin iradesini başta akl eder tedbîr

Ki tercüman-ı lisandır anı eden takrîr

(Gönlün isteklerini ilk önce akıl düzenleyip yoluna koyar ki bu istekleri de söze dönüştüren dildir.)

Değil mi Tanrı’nın ihsanı akl ü kalb ü lisan

Bu lütfu etmelidir fikr ü şükr ü zikr insan

(Allah’ın ihsan ettikleri akıl, kalp ve dildir. Bu ihsanlardan insan fikirle, şükürle, tekrarla yararlanmalıdır.)

Şinasi’den alınan bu dizelerin teması için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Bu güzellikte hiç bu çağında

Yakışır mıydı boynuna o kefen?

Cisminin her mesamı yâre iken

Tuttun evladını kucağında

Sen gider isen bizi kalır sanma

Şühedan oldu mevt ile handan

Sağ kalanlar durur mu hiç giryan?

Tende yaştan ziyadedir al kan

Söyleyen söylesin sen aldanma!

Sen gidersen bütün helak oluruz.

Koynuna can atar da hak oluruz.

Bu dizelerden hareketle Tanzimat Dönemi şiirinin dil ve anlatım özellikleri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Hasret beni cayır cayır yakarken

Bedenimde buzdan bir el yürüyor

Hayaline çılgın çılgın bakarken

Kapanası gözümü kan bürüyor

Dağda kırda rast getirsem bir dere

Gözyaşlarım akıtarak çağlarım

Yollardaki ufak ufak izlere

Senin sanıp bakar bakar ağlarım

Recaizade Mahmut Ekrem’in “Ah Nijad!” adlı şiirinden alınan bu dörtlüklerin dil ve anlatım özelliği için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Can verir âdeme endişe-i sahbâ-yı adem

Cevher-i can mı aceb cevher-i minâ-yı adem

(Yokluk kadehinin düşüncesi insana can verir. Acaba yokluk şarabının özü canın cevheri midir?)

Çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe

Sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem

(Yokluğun vücuduna tedkik (inceleyici) edici bir gözle bakılırsa yokluk sahrası insana cennet bahçesi gibi görünür.)

Akif Paşa’nın “Adem Kasidesi”nden alınan bu dizelerin ahenk unsurları için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Bu arada eski gelenek içinde yeni olarak niteleyebileceğimiz Muallim Naci, “harabat” ve “harabatilik” havası içinde kaleme aldığı şiirler bir yana bırakılacak olursa gerek Batı’dan çevirdiği şiirlerde gerek “Şam-ı Gariban”, “Dicle” ve bazı gazellerinde yukarıda sözünü ettiğimiz tabiatın değişik görünümlerini vermeye çalışmıştır. Ancak eski geleneği sürdürme çabaları içindeki bir kalemden yenilik yolunda fazla örnek beklemek biraz iyimserlik olur; o, sanatının başlangıcında kaleme aldığı Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamit Tarhan’ın da takdir ettiği “Kuzu”, “Feryad” gibi yeni soluklu manzumelerin arkasını getiremedi. Gene de Batı romantizmine, tiyatrosuna sırt çevirmedi, “Köylü Kızların Şarkısı” gibi yalın söyleyişli ve halk deyişine yakın denemeler yapmaktan da geri kalmadı.

Aşağıdaki eserlerden hangisi bu metinde adı geçen sanatçılardan birine ait değildir?

(I) Muallim Naci, edebiyatımızdaki aşırı değişme dönemi içinde tutumu iyi anlaşılmamış yeni sanata düşman, eskiye sıkı sıkıya bağlı olarak görülmüştür. (II) Göz için kafiye ilkesini benimsemiş, bu konuda Recaizade Mahmut Ekrem ile tartışmalarda bulunmuştur. (III) Recaizade Mahmut Ekrem’in “Demdeme”sine karşılık “Zemzeme”yi kaleme almıştır. (IV) Şiirin yanında eleştiri, anı, tiyatro, tarih alanında eserler vermiştir. (V) Arapça, Farsça ve Fransızca’dan çeviriler yapmıştır.

Yukarıdaki numaralanmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?